মোৰ চেঙেলীয়া মন

তোমাৰ দুচকুৰ অভিমানী চাৱনিত

মোৰ মন তলবল, চেঙেলীয়া মন

নিসংগতাই তোমাক ৰিঙিয়াই মাতে

হৃদয়জুৰি বৈ যায় শেৱালীৰ গোন্ধ

তোমাৰ সপোন মাতেনে মোক·

তোমাৰ প্ৰেৰণাতে আছো জীয়াই

উমলি থাকিম তোমাৰ স্মৃতিৰে।

— জয়ন্ত শইকীয়া

শ্ৰীৰামবিজয়

আগৰ অংশ

সূত্ৰ॥ ঐচন প্ৰৱেশ কয় ৰাজা দশৰথ পৰম হৰষে বৈঠি ৰহল॥
শ্লোক॥
শিষ্যেন সাকমাগত্য বিশ্বামিত্ৰো মহামুনিঃ।
আশীৰ্ব্বাদং দদৌ তস্মৈ ৰাজ্ঞে মন্ত্ৰমুদীৰয়ন্॥
সূত্ৰ॥ তদনন্তৰ ঋষিৰাজ কৌশিক শিষ্য সহিত আসি কহু, ৰাজা দশৰথক আশীৰ্ব্বাদ কয় যে কহল, তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল॥
গীত॥ ৰাগঃ কানাড়া॥ তালঃ পৰিতাল॥
ধ্ৰুং॥ আৱে কৌতুকে কৌশিক চণ্ড।
মালা মাথে হাতে ধৰু দণ্ড॥
পদ॥ লাৰয় বাহু হৰিগুণ গাৱে।
সচকিত ভাৱে চৌদিশে চাৱে॥
শোহে সুললিত তিলক কপাল।
হেৰত কোপে কৈচে যমকাল॥
সূত্ৰ॥ ঐচন প্ৰৱেশ দিয়ে সে ঋষিৰাজ ৰাজাক আশীৰ্বাদ দেলহ, তাহে দেখহ, শুনহ॥
শ্লোক॥
চিৰঞ্জীৱ চিৰঞ্জীৱ চিৰঞ্জীৱ জনাধিপ।
পুত্ৰ পত্নী সমাযুক্তঃ ভক্তিমান্ ভব মাধৱে॥
বিশ্বামিত্ৰ বোল॥ হে ৰাজা দশৰথ। তোহো সপৰিবাৰে চিৰঞ্জীব ভৱ॥
সূত্ৰ॥ দশৰথ বোল॥ হে মুনিৰাজ! তোহাৰি পদ পৰশে হামাৰ অযোধ্যাপুৰী পৱিত্ৰ ভেল। তুৱা দৰশনে হামাৰ জনম সাফল ভেল। মুনি অব কোন প্ৰয়োজন সাধো, হামাক আজ্ঞা কৰহ। সভামধ্যে অঙ্গীকাৰ কয়লো, আজু যে দান মাগহ, তাহেক সত্যে সত্যে দেৱব।
সূত্ৰ॥ ঋষি ৰাজাক সত্যবাণী শুনি হাসি কৌতুকে উঠি কহু নৃত্য কয়ল। আঃ মনোৰথ সাফল ভেল। ৰাজাক আশীৰ্বাদ কয় বোলল॥
বিশ্বামিত্ৰ বোল॥ হে নৃপতে! তোহো পৃথিৱীক কল্পতৰু। তোহাৰ ঠাই প্ৰাৰ্থক কবহু বিমুখ নাহি হয়। ইহাক জানো। কিন্তু হামাৰ প্ৰয়োজন শুনহ। হামু সিদ্ধাশ্ৰমত যজ্ঞ আৰম্ভল। তাহেক মাৰীচ সুবাহু দোহো ৰাক্ষস বহুত বিঘিনি আচৰয়। সে যজ্ঞ ৰক্ষা নিমিত্তে তোহাৰ ৰাম লক্ষ্মণ দোহো কুমাৰক হামাৰ সঙ্গে পঠাৱ তবে হামাৰ প্ৰয়োজন সিদ্ধ হয়॥
শ্লোক॥
তন্নিশম্যাভৱদ্ভীতো পপাত মূৰ্চ্ছিতোভুবি।
কৰোতি কাতৰং ৰাজা বিধৃতা চৰণো মুনেছ॥
সূত্ৰ॥ ৰাজা কৌশিকক ঐচন বাণী শুনিয়ে দুৰন্ত চিন্তায়ে পীড়ল। মূৰ্ছিত হৈয়া পৰল। তদনন্তৰে স্বস্থ হুয়া ঋষিক চৰণে ধৰিকহু কাতৰ কয় বোলল॥
দশৰথ বোল॥ আহে মুনিৰাজ! হামাৰ পুত্ৰ ৰাম লক্ষ্মণ, সে বালক। তাহেক ৰাক্ষসক দিতে চাৱ। শুনি কোন ব্যৱহাৰ। হা হা হে ঋষিৰাজ যজ্ঞ ৰক্ষা নিমিত্ত হামাক নিয়া যাৱ॥
সূত্ৰ॥ ৰাজাক বচন শুনিয়ে কৌশিক পৰম কোপে ভৰছয়॥
বিশ্বামিত্ৰ বোল॥ অয়ে পাপী অসত্যবাদী!ৰাম লক্ষ্মণক নাহি পঠাৱব।
সূত্ৰ॥ ওহি বুলি কোপে কম্পমান হুয়া বেগে চলল। বাহু লাৰিয়ে কোপে দশন চৰ্পয়। ৰাজা আগু হুয়া, ঋষিক চৰণ ধৰিকহু, যৈছে বিলাপ কয়ল, তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল হিৰ বোল॥
গীত॥ ৰাগঃ সুহাই॥ তালঃজৌতিমান॥
ধ্ৰুং॥ কৰহু কৰুণা ঋষি সুত দান দেহু।
কোন মুখে কহব ৰামক তুহু লেহু॥
পদ॥ নেহবি ৰাম ৰাক্ষস লাগি মাগি।
আহে অধিক হৃদয়ে দহে আগি॥
বালক ৰাম কিছুৱে নাহি জানে।
তাহে নাহেৰি ৰহবি নাহি প্ৰাণে॥
দশৰথ॥ হে ঋষিৰাজ, বালক ৰামক কৈচে ৰাক্ষসক হাতে দিতে চাৱ, ইহা উচিত নহে। বাপ! ৰামক ছাড়ি হামাক নিয়া যাৱ॥
ঋষিবোল॥ অয়ে দশৰথ! তুহু ৰামক চৰিত্ৰ কিছু জানয়ে নাহি। যোগবলে হামু সৱে জানোঃ ওহি ৰামচন্দ্ৰ পৰম ঈশ্বৰ মহাহৰিক অংশে অৱতাৰ, অসুৰ ৰাসক্ষ সব সংহাৰি ভূমিক ভাৰ উদ্ধৰৱ॥ ইহা জানি কিছু চিন্তা নাহি কৰবি। সত্য ৰাখি সত্বৰ ৰাম লক্ষ্মণক হামাৰ সঙ্গে পঠাৱ। .
সূত্ৰ। . ৰাজা ঋষিক বাণী শুনি কহো কিঞ্চিত স্বস্থ হয় ঋষিক হাতে ৰাম লক্ষ্মণক সমৰ্পি দেলহ। কৌশিক কৌতুকে ৰাজকুমাৰ দুহোঁ সঙ্গে লৈয়া চলল যৈচে, তা দেখহ, শুনহ, নিৰন্তৰে হৰি বোল॥
গীত॥ ৰাগঃ কানাড়া॥ তালঃ চুটা॥
চলল কৌশিক সাধিবে কাম।
পাচু পাচু চলে লক্ষ্মণ ৰাম॥
দেলহ ধনুৰ্বেদ দিব্য বাণ।
লক্ষ্মণ ৰাম পথহি সব জান॥
আশ্ৰম যাইতে ঋষিক উচাট।
পেখিয়ে তাড়কা বেঢ়ল বাট॥
মিলল ভক্ষ্য পিশাচিনী হাসে।
কাম্পে কৌশিক পৰিয়ে তৰাসে॥
ৰাক্ষসী খাই ৰাখ ৰঘুনাথে।
শুনিয়ে ৰাম ধৰলি ধনু হাতে॥
বোলি নিৰ্ভয় যোৰল বাণ।
তাড়কা হৃদয়ে কৰু সন্ধান॥
পড়ল পিশাচী তেজি আটাস।
বজ্ৰপাতে যৈচে লোক তৰাস॥
হৃদয়ে আনন্দ মিলল অধিক।
সাধু সাধু ৰামক বোলয় কৌশিক॥
হৰিষে শিহৰে দেহক লোম।
আশ্ৰম পাই আৰম্ভল হোম॥
পেখিয়ে ধুম মাৰীচ সুবাহু।
চান্দ গিলিতে যচ আৱল ৰাহু॥
ত্ৰাসে কৌশিক কহয় আৰাৱে।
দেখু দেখু দুহুঁ ৰাক্ষস আৱে॥
অব ৰঘুনাথ কৰহু মোহে ত্ৰাণ।
শুনিয়ে ৰাম ধৰল ধনু বাণ॥
বেধল হৃদয় শৰক সন্ধানে।
উৰল ৰাক্ষস ৰামক বাণে॥
ভেলি সুবাহু সাগৰ পাত।
মাৰিচ পৰল প্ৰাণে লঙ্কাত॥
নাশ গেল অব দুহুঁ পিশাচে।
কৌতুকে উঠি কহু কৌশিক নাচে॥
ৰামক ৰঙ্গে সাধু সাধু বোল।
জয় জয় ৰাম কৰ ঘন ৰোল॥
সূত্ৰ॥ পৰম সন্তোষে কৌশিক ৰামক আশীৰ্বাদ কয়ল॥
শ্লোক॥
জয় জয় ৰঘুনাথ প্ৰাৰ্থকত্ৰাণহেতো।
ৰঘুকুল কমলালী সূৰ্য্য বৰ্য্য ত্বমেব॥
হৰসি দুৰিত মেষাং নাম সংকীৰ্ত্তনেন॥
স্বজন সুত কলত্ৰৈ জীৱতাত্ ত্বং চিৰায়ুঃ॥
ঋষি বোল॥ ৰঘুকুল কমল প্ৰকাশক সূৰ্য্য ৰামচন্দ্ৰ। হামাৰ আশীৰ্বাদ পত্নী পুত্ৰ সহিত চিৰঞ্জীৱ ভব॥
সূত্ৰ॥ ওহি বুলি আশীৰ্বাদ তুলসী দেলহ, শ্ৰীৰাম মাথা পাতি লেলহ॥
ঋষি॥ হে বাপ ৰামচন্দ্ৰ! তুহু হামাৰ পৰম উপকাৰী। মাৰীচ সুবাহু ৰাক্ষস মাৰি হামাৰ যজ্ঞ সিদ্ধ কয়ল। তোহাক গুণ সুজয়ে নাহি পাৰি। সপ্ৰতি প্ৰত্যুপকাৰ তোহাক কা কৰব!
সূত্ৰ॥ ওহি বুলি মনে বিমৰিষ কয় পুনু বোলল॥
বিশ্বামিত্ৰ বোল॥ আঃ সাধু প্ৰয়োজন মিলল। হে ৰঘুনাথ! আজু জানকীক স্বয়ম্বৰ মিলিছে। হামু জানল, মহেশক ধনু যে গুণ দিতে পাৰয়, সে কন্যা সেহি পাৱে। সে ভুৱনমোহনী ভাগ্যৱতী যব তব গৃহিণী হয়, তবে হামাৰ পৰম আনন্দ মিলয়। হামু যোগবলে সব জানো। সোহি সীতা পূৰ্ব জনমত, বহুত তপ আচৰি, তোহাক স্বামী পাৱল। তাহেক স্মৰিয়ে, ওহি জনম, তোহাৰ চৰণ চিন্তি সৰ্বথা থিক। পৰম বৰহাতুৰ হয়া তোহোক লাগি ৰহৈছে। সে সুন্দৰীক ৰূপ-সম্পত্তি কিছু কহব তাহে শুনহ।
ভটিমা॥
কি কহব ৰূপ কুমাৰীক ৰাম।
কণক পুতলি তুল তনু অনুপাম॥
ৰতন তিলক লোলে অলক কপোল।
হেৰিয়া ভ্ৰুৱভঙ্গ ত্ৰিভুবন ভোল॥
দেখিয়ে বদন চান্দ ভেলি লাজ।
নহয় নিৰিখি কমল জল মাজ॥
হেৰিয়ে ভুজ যুগ মিলল উচ্ছঙ্ক।
ললিত মৃণাল মজত জল পঙ্ক॥
আৰকত কৰতল মুনি মন মোহে।
কণক শলাকা অঙ্গুলি কৰে শোহে॥
বন্দুলি নিন্দি অধৰ কৰু কান্তি।
দড়িম্ব নিবিড় বীজ দন্ত পান্তি॥
ঈষত হাস মদন মোহ যাই।
নাসা তিলফুল কমলিনী মাই॥
নৱ যৌৱন তন বদৰী প্ৰমাণ।
উৰু কৰিকৰ কটি ডম্বৰুক ঠান॥
পদ-পঙ্কজ নৱ পল্লৱ পান্তি।
চম্পক পাকৰি আঙুলি কৰু কান্তি॥
নখ চয় চাৰু চন্দ পৰকাশ।
লহু লহু মত্তগজ গমন বিলাস॥
কত লাৱণ্য বিহি নিৰমিল জানি।
কোকিলনাদ অমিয়া ঝুৰে বাণী॥
তুহো সুকুমাৰ ৰূপে নোহে হীন।
ৰাজ কুমাৰীক বয়স নবীন॥
সোহি বড় ৰমণী ঘৰিণী যব হোই।
অব গৃহবাস সফল তব হোই।
কহলু স্বৰূপ বচন শ্ৰীৰাম।
চল অবিলম্ব জনকক ঠাম॥
ভাঙ্গহ অজগব ধনুক লীলাৱে।
সীতা ভোলি ভজোক তুৱা পাৱে॥
জানি হামু সত্য বাণী বোল।
ডাকি কৰহু নৰ হৰি হৰি ৰোল॥
শ্লোক॥
সীতায়াঃ ৰূপলাৱণ্যং শ্ৰুত্বা নিঃশ্বস্য ৰাঘৱঃ।
ঋষিমাভাষ্য ভগৱান জগাম মিথিলাম্প্ৰতি॥