সংস্কৃতি কি?

সংস্কৃতি কি? সংস্কৃতি শব্দটোৰ ইংৰাজী সমতুল্য হৈছে Culture, যিটো লেটিন ভাষাৰ Cultura শব্দৰ পৰা আহিছে।

প্ৰকৃত প্ৰামাণিক অৰ্থ হৈছে কৃষ্টি।

কৃষ্টি শব্দটো খেতি বা খেতিৰ অৰ্থত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

গতিকে আক্ষৰিক অৰ্থত সংস্কৃতি নিজৰ অভ্যাস। অনুশীলনৰ জৰিয়তে আহৰণ কৰা মানৱীয় গুণ। অৰ্থাৎ এখন সমাজৰ সংস্কৃতি সেই সমাজৰ জীৱন-ধাৰণৰ পদ্ধতি।

মূলতঃ ই এক সামাজিক দৃষ্টিভংগী। মূলতঃ মানুহে নিজৰ অস্তিত্ব ৰক্ষাৰ বাবে সৃষ্টি কৰা সকলো বস্তুৱেই তেওঁলোকৰ সংস্কৃতি। সংস্কৃতি হৈছে মানুহৰ আচৰণ, মূল্যবোধ, শিক্ষা, প্ৰজ্ঞা, ৰীতি-নীতি, আচাৰ-ব্যৱহাৰ আদিৰ মাৰ্জিত ৰূপ।

প্রামাণ্য সংজ্ঞাঃ বিভিন্ন নৃতত্ত্ববিদ, সমাজবিজ্ঞানী আৰু দাৰ্শনিকসকলে বিভিন্ন ধৰণে সংস্কৃতিৰ সংজ্ঞা দিছে। তলত ইয়াৰ উল্লেখ কৰা হৈছে

নৃতত্ত্ববিদ ই. বি টেইলৰৰ (E. B Tylor) “Primitive Culture” নামৰ গ্ৰন্থখনৰ মতে ”সংস্কৃতি হৈছে এক জটিল, সামগ্ৰিক সমাবেশ, য’ত জ্ঞান, বিশ্বাস, কলা, নৈতিকতা, আইন আৰু সামাজিক মানুহে আহৰণ কৰা সকলো দক্ষতা আৰু সভ্যতা অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে”।

সমাজবিজ্ঞানী জোনস (Jones)ৰ মতে সংস্কৃতি হৈছে সকলো মানুহৰ সৃষ্টিৰ যোগফল।

নৃতত্ত্ববিদ মালিনৌস্কিৰ মতে সংস্কৃতি হৈছে মানুহৰ কৰ্মৰ সৃষ্টি, যাৰ জৰিয়তে তেওঁ নিজৰ লক্ষ্যত উপনীত হয়।

চেমুৱেল ক’নিঙৰ মতে সংস্কৃতি হৈছে নিজৰ পৰিৱেশৰ লগত খাপ খুৱাবলৈ মানুহৰ প্ৰচেষ্টাৰ সৰ্বমুঠ ৰূপ। আৰু লগতে জীৱনৰ মান উন্নত কৰিবলৈ সক্ষম।

মেকআইভাৰ আৰু পেজৰ মতে – সংস্কৃতি হৈছে মানৱ জীৱন, চিন্তা আৰু দৈনন্দিন কাম-কাজৰ স্বাভাৱিক ৰূপ যিটো শিল্প, সাহিত্য, ধৰ্ম আৰু মনোৰঞ্জনৰ উপভোগৰ জৰিয়তে প্ৰকাশ পায়।

কাৰ্ল মাৰ্ক্সৰ মতে সংস্কৃতি হৈছে অৰ্থনৈতিক ভিত্তিৰ বিশেষ গাঁথনি।

সমাজবিজ্ঞানী মেকআইভাৰে (মেকলভাৰ) কয়, আমাৰ সকলো আছে, বা আমি যি, সেয়াই আমাৰ সংস্কৃতি।

সমাজবিজ্ঞানী ৰছৰ মতে- সংস্কৃতি হৈছে অনুকৰণ আৰু শিক্ষণৰ জৰিয়তে এটা যুগৰ পৰা আন এটা যুগলৈ বৈ যোৱা সামগ্ৰিকভাৱে আহৰণ কৰা আচৰণ।

মেথিউ আৰ্নল্ডৰ মতে সংস্কৃতি প্ৰামাণিক, মাৰ্জিত আৰু ৰুচিসম্পন্ন হ’ব লাগে।

হাৰ্বাৰ্ট স্পেন্সৰে কয়, সংস্কৃতি হৈছে এক অতি জৈৱিক পৰিৱেশ যিটো জীৱ-জন্তু আৰু উদ্ভিদৰ জৈৱিক বা দৈনন্দিন পৰিৱেশৰ পৰা পৃথক।

সংস্কৃতিৰ বৈশিষ্ট্য

সংস্কৃতি হৈছে মানুহৰ জীৱন-ধাৰণৰ পদ্ধতি।

অৰ্থাৎ মানুহে যি সমাজত বাস কৰে, সেই সমাজৰ মানুহৰ জীৱনক সেই সমাজৰ সংস্কৃতি বুলি কোৱা হয়।

এই সংস্কৃতিৰ কিছুমান বৈশিষ্ট্য আছে।

সংস্কৃতিৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত আলোচনা কৰা হৈছে:

১. সংস্কৃতি মানৱসৃষ্ট

সংস্কৃতিৰ এটা বৈশিষ্ট্য হ’ল ই মানৱসৃষ্ট।

অৰ্থাৎ সংস্কৃতি হৈছে মানুহে নিজৰ শিল্প আৰু চিন্তাৰ জৰিয়তে সমাজত যি আৱিষ্কাৰ কৰে।

নৃতত্ত্ববিজ্ঞানৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা মানুহে সৃষ্টি কৰা সকলো বস্তুগত আৰু অভৌতিক উপাদানেই হৈছে সংস্কৃতি। আৰু এই সকলোবোৰ উপাদান মানুহে নিজৰ প্ৰয়োজন পূৰণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰে।

২. সংস্কৃতিৰ ভিন্নতা

সংস্কৃতিৰ এটা বৈশিষ্ট্য হ’ল স্থান, সময়, পাত্ৰ, সমাজৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি সংস্কৃতিৰ পাৰ্থক্য লক্ষ্য কৰিব পৰা যায়।

প্ৰতিখন সমাজৰ সংস্কৃতি একেই হ’ব বৰঞ্চ সমাজৰ পৰা সমাজলৈ সংস্কৃতিৰ পাৰ্থক্য লক্ষ্য কৰিব পৰা যাব।

প্ৰতিখন সমাজতে তেওঁলোকৰ মূল্যবোধ বিশ্বাসৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয়।

উদাহৰণস্বৰূপে পশ্চিমীয়া সমাজ আৰু আমাৰ সমাজৰ মূল্যবোধ একে নহয়।

আকৌ আমাৰ সমাজত যিবোৰ বস্তু চৰ্চা হয়, সেইবোৰ পশ্চিমীয়া সমাজত চৰ্চা নহয়।

গতিকে সমাজৰ পৰা সমাজলৈ সংস্কৃতিৰ পাৰ্থক্য লক্ষ্য কৰিব পাৰি।

৩) সংস্কৃতি অৰ্জন কৰা হয়

সংস্কৃতি উত্তৰাধিকাৰী সূত্ৰে পোৱা বস্তু নহয় কিন্তু ইয়াক সামাজিকভাৱে আহৰণ কৰিব লাগিব।

যিহেতু মানুহ সামাজিক জীৱ, সমাজত বাস কৰে আৰু সংস্কৃতি সমাজত বিদ্যমান, গতিকে মানুহে সমাজৰ পৰা সংস্কৃতি আহৰণ কৰে।

সমাজত কাৰ লগত কেনে আচৰণ কৰিব লাগে মূলতঃ সংস্কৃতিৰ পৰা শিকিব পাৰি।

৪. সংস্কৃতিৰ অংশীদাৰিত্ব

সংস্কৃতি একক ব্যক্তিগত প্ৰতিষ্ঠান নহয় বৰঞ্চ ই এক অংশীদাৰিত্ব।

সমাজত প্ৰচলিত আচৰণ, ৰীতি-নীতি, বিশ্বাস আৰু মূল্যবোধ মূলতঃ এজন ব্যক্তিৰ নহয় বা সেইবোৰ এজন এজন ব্যক্তিয়ে লাভ কৰিব নোৱাৰে কিন্তু সেইবোৰ সমাজৰ সকলোৱে লাভ কৰিব পাৰে।

গতিকে সংস্কৃতি অংশগ্ৰহণমূলক। ফলত এখন সমাজৰ সকলোৰে আচৰণ, মূল্যবোধ আৰু বিশ্বাস প্ৰায়ে একে। আৰু ইয়াৰ কাৰণ হৈছে সংস্কৃতিৰ ভাগ-বতৰা।

৫. সংস্কৃতি সামাজিক

সংস্কৃতি সামাজিক। সংস্কৃতি কোনো বিচ্ছিন্ন বস্তু নহয়।

সংস্কৃতি মূলতঃ সমাজত বিদ্যমান। সমাজত সামাজিকভাৱে মিলিত হৈ মানুহে সংস্কৃতিৰ সৃষ্টি কৰে।

যাৰ যোগেদি সমাজখন ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰি পৰিচালিত হয়।

গতিকে সংস্কৃতি সমাজৰ এক উপাদান। সামাজিক সম্পৰ্কৰ জৰিয়তে ইয়াৰ বিকাশ ঘটে।

যিবোৰত সমাজৰ সদস্যসকলে অংশগ্ৰহণ কৰে।

৬. সংস্কৃতি গতিশীল

সংস্কৃতি তুলনামূলকভাৱে স্থিৰ নহয়।

বৰঞ্চ ই মূলতঃ গতিশীল। সংস্কৃতিৰ ভিতৰত পৰিৱৰ্তন প্ৰক্ৰিয়া বিদ্যমান।

পৰিৱৰ্তনৰ জৰিয়তে অহৰহ বিকশিত হৈ থকা।

যদি আমি প্ৰাচীন কালৰ সংস্কৃতিক বৰ্তমান যুগৰ সংস্কৃতিৰ সৈতে তুলনা কৰোঁ, তেন্তে আমি তেওঁলোকৰ মাজত এক বৃহৎ বৈপৰীত্য বিচাৰি পাম।

আনহাতে সংস্কৃতি বাহ্যিক জগতৰ পৰিৱৰ্তিত পৰিস্থিতিৰ লগত খাপ খাই পৰে। সংস্কৃতিয়ে মানুহক প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ লগত খাপ খুৱাই লোৱাত সহায় কৰে।

৭. সংস্কৃতি জৈৱিক আৰু ধাৰণাগত

সংস্কৃতিক কেতিয়াবা অতি জৈৱিক বুলিও কোৱা হয়।

কিন্তু হাৰ্বাৰ্ট স্পেন্সৰে কৈছিল যে সংস্কৃতি জৈৱিক বা অজৈৱিক নহয়, কিন্তু দুয়োটাৰে ওপৰত।

আধ্যাত্মিক শব্দটোৱে বাহ্যিক বস্তু বা বাহ্যিক কাৰ্য্যক সামাজিক অৰ্থ নিৰ্ধাৰণ কৰে।

এই সামাজিক অৰ্থ বাহ্যিক স্বাধীনতা, বাহ্যিক সম্পত্তি বা বাহ্যিক বৈশিষ্ট্য হ’ব পাৰে।

ইয়াৰ উপৰিও সংস্কৃতিৰ ধাৰণাগত ৰূপ লোৱা হয়। কাৰণ সংস্কৃতি ধাৰণাৰ পৰাই জন্ম হয়।

৮. সংস্কৃতি হৈছে উদ্দেশ্য সাধনৰ এক মাধ্যম

সংস্কৃতি হৈছে মানুহৰ উদ্দেশ্য সাধনৰ বস্তুগত আৰু অবস্তুগত মাধ্যম বা কৌশল।

কাৰণ মানুহে নিজৰ অস্তিত্ব ৰক্ষাৰ বাবে সংস্কৃতিৰ সৃষ্টি কৰে।

ইয়াৰ সংস্কৃতি হ’ল ই উদ্ভাৱন কৰা কলা বা ইয়াৰ উদ্দেশ্য পূৰণৰ বাবে ইয়াৰ প্ৰয়োজন পূৰণৰ বাবে কৰা কাৰ্য্যকলাপ।

কিন্তু উদ্দেশ্য অবিহনে একোৱেই সংস্কৃতিৰ অংগ হ’ব নোৱাৰে।

৯. সংস্কৃতি আহৰণ কৰা আচৰণ

সংস্কৃতি হৈছে মানুহৰ আয়ত্ব কৰা আচৰণ।

অৰ্থাৎ সমাজত বাস কৰি থাকোঁতে মানুহে সেই ধৰণৰ আচৰণ অৰ্জন কৰিব লগা হয়।

সমাজত বসবাস কৰি থাকোঁতে মানুহে বিভিন্ন ধাৰণা, আচাৰ-ব্যৱহাৰ, মূল্যবোধ, ৰীতি-নীতি আদি মানি চলে।

সমাজীকৰণৰ প্ৰক্ৰিয়াত মানুহে সমাজৰ সদস্য হিচাপে সমাজৰ পৰা যি আহৰণ কৰে সেয়াই হৈছে সংস্কৃতি।

যাৰ বাবেই কোৱা হয় যে সংস্কৃতি হৈছে মানুহৰ অৰ্জিত আচৰণ।

১০. ভাষা আৰু সংস্কৃতিৰ সম্পৰ্ক

ভাষা হৈছে সংস্কৃতিৰ প্ৰধান বাহন।

ভাষাৰ জৰিয়তেহে মানুহে নিজৰ অতীতৰ ধ্যান-ধাৰণাক বৰ্তমান সময়ত ব্যৱহাৰ কৰে আৰু ভৱিষ্যতেও তেওঁলোকৰ জ্ঞানৰ ভিত্তি সমৃদ্ধ কৰাত ভাষাই সহায়ক ভূমিকা পালন কৰে।

ভাষা আৰু সংস্কৃতিৰ মাজত এক বৃহৎ সম্পৰ্ক আছে।

আৰু সেই ক্ষেত্ৰত ভাষা আৰু সংস্কৃতিৰ সম্পৰ্কই পাৰস্পৰিক সহযোগিতা আৰু নিৰ্ভৰশীলতা বৃদ্ধি কৰে।

১১. বিনিময়যোগ্য

সংস্কৃতিৰ এটা বৈশিষ্ট্য হ’ল বিনিময়যোগ্যতা।

সংস্কৃতি এক গতিশীল বস্তু।

উন্নত আৰু অনুন্নত সমাজৰ মাজতো সাংস্কৃতিক আদান-প্ৰদান হয়। কিন্তু সংস্কৃতিৰ সকলো অংশই সমানে বিকাশ কৰিব নোৱাৰে।

সংস্কৃতিৰ বস্তুগত উপাদানসমূহ যি হাৰত স্থানান্তৰিত বা পৰিৱৰ্তন হয়, সেই হাৰত অস্পষ্ট সংস্কৃতিৰ পৰিৱৰ্তন বা বিকাশ হ’ব নোৱাৰে। ফলত সাংস্কৃতিক বৈষম্যৰ সৃষ্টি হয়।

১২. সংস্কৃতিৰ পৰিবৰ্তন

সমাজ যেনেকৈ পৰিবৰ্তন হৈছে, সংস্কৃতিও পৰিবৰ্তন হৈছে।

পৰিৱৰ্তিত সমাজৰ লগতে সংস্কৃতিও সলনি হয়।

সমাজৰ আধুনিকীকৰণৰ ফলস্বৰূপে সমাজৰ পৰিৱৰ্তনৰ লগে লগে সংস্কৃতিৰ লগতে সমাজৰ মৌলিক গাঁথনিও সলনি হৈছে।

প্ৰাচীন কালৰ সংস্কৃতিক বৰ্তমানৰ সংস্কৃতিৰ সৈতে তুলনা কৰিলে এক ব্যাপক বৈষম্য প্ৰকাশ পায়।

উন্নত সংস্কৃতিয়ে অনুন্নত সংস্কৃতিক বিভিন্ন ধৰণে প্ৰভাৱিত কৰে, যাৰ ফলত অনুন্নত সংস্কৃতিৰ পৰিৱৰ্তন ঘটে।

১৩. সংস্কৃতি অবিৰত

সংস্কৃতিৰ এটা বৈশিষ্ট্য হ’ল সংস্কৃতি অবিৰত।

সংস্কৃতি কোনো স্থিৰ বস্তু নহয়। বৰঞ্চ ই এক চলি থকা প্ৰক্ৰিয়া।

মানুহৰ প্ৰয়োজন সলনি হোৱাৰ লগে লগে সংস্কৃতি সলনি হ’ব পাৰে।

মানুহক তেওঁলোকৰ অতীতৰ সৈতে পৰিচয় কৰাই দিয়াত সংস্কৃতিয়ে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।

একে সময়তে মানৱ জাতিৰ অতীত আৰু বৰ্তমানৰ কৃতিত্বৰ সৈতে আৰু ভৱিষ্যতৰ মানৱ জাতিৰ বাবে অধিক সাফল্যৰ সুযোগ সৃষ্টি কৰা।

১৪. সংস্কৃতি সঙ্গতিপূর্ণ আৰু সুসংহত

সংস্কৃতিৰ এটা বৈশিষ্ট্য হৈছে সুসংহত আৰু সুসংহত।

সংস্কৃতি নিজৰ বিকাশৰ লগত খাপ খুৱাই লোৱাৰ প্ৰৱণতা থাকে।

আনহাতে সংস্কৃতি ইটোৱে সিটোৰ লগত জড়িত।

১৫. সংস্কৃতি এটা শিক্ষণ বিষয়

সংস্কৃতিৰ এটা বৈশিষ্ট্য হ’ল ই এক শিক্ষণ বিষয়।

ই জৈৱিক উত্তৰাধিকাৰৰ জৰিয়তে আহে।

ইয়াক সমাজৰ পৰা শিকিব লাগিব।

মানুহে বিভিন্ন পৰিস্থিতিৰ পৰা সংস্কৃতি শিকে।

উপসংহাৰ

শেষত ক’ব পাৰি যে সংস্কৃতি হৈছে এখন সমাজৰ বাস্তৱ, পৰিচিত আৰু সামগ্ৰিক ৰূপ।

সমাজৰ কাৰ্যকৰী নিয়ন্ত্ৰণ হিচাপে সংস্কৃতিয়ে ভূমিকা পালন কৰে। অৱশ্যে পৃথিৱীৰ বিভিন্ন সমাজত বসবাস কৰা মানুহৰ সংস্কৃতি বেলেগ বেলেগ।

তেওঁলোকৰ সংস্কৃতিৰ বৈশিষ্ট্যৰ ক্ষেত্ৰত পাৰ্থক্য লক্ষ্য কৰিব পাৰি। গতিকে সমগ্ৰ বিশ্বতে একেধৰণৰ সংস্কৃতিৰ পৰিকল্পনা এক ভ্ৰমৰ বাহিৰে আন একো নহয়।

কাৰণ প্ৰতিখন সমাজৰ নিজস্ব প্ৰয়োজন থাকে আৰু সেইবোৰ নিজৰ নিজৰ ধ্যান ধাৰণাৰ পোহৰত নিজৰ সংস্কৃতিৰ জৰিয়তেও পূৰণ হয়।

এই সাধাৰণ প্ৰয়োজনবোৰ তেওঁলোকে বিভিন্ন ধৰণে পূৰণ কৰে। ইয়াৰ বাবেই হয়তো পৃথিৱীৰ সকলো সমাজতে সংস্কৃতিৰ বৈশিষ্ট্য একে নহ’বও পাৰে।

FAQs on সংস্কৃতি

---

ইয়াৰ লগতে পঢ়কঃ

অসমীয়া লোক-জীৱনত ভঁৰাল

জাল

লোক সাহিত্য

প্ৰাক শংকৰী যুগ

মাধৱদেৱৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা

পাৰিজাত হৰণৰ নাৰী চৰিত্ৰ

শংকৰদেৱৰ নাটত নাৰী চৰিত্ৰ

সমাৰোহৰ ভাওনা

হাজাৰী ভাওনা